آلومینیوم : از معدن تا شمش

 آلومینیوم

کاربرد های وسیع آلومینیوم در صنایع مختلف ما را بر آن داشت تا اطلاعاتی در زمینه خط تولید آلومینیوم و روش تولید آلومینیوم را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم ، این مطالب جهت تدوین طرح توجیهی در خصوص تولید شمش آلومینیوم بازیافتی و پروفیل آلومینیوم کاربرد دارد و علاوه بر آن چشم اندازی از این صنعت را در اختیار شما قرار می دهد.

آلومینیوم فراوان ترین فلز و سومین عنصر ِفلزی است که به مقدار زیاد ، در پوسته ی زمین یافت می شود . آلومینیوم در طبیعت به صورت «آلومینیوم سیلیکات» پایدارAl(SiO3)3 و آلمینیوم هیدرواکسید Al(OH)3 وجود دارد . در دوران باستان یونانی ها زاج که یکی از فراوان ترین کانی های آلومینیوم است را می شناختند و از آن به عنوان داروی قابض در پزشکی و به عنوان ثابت کننده ی رنگ در رنگرزی استفاده می کردند . با این همه از شناخت آلومینیوم ، یکصد و هفتاد سال (۱۸۲۷)نمی گذرد. آلومینیوم هیدرواکسید (Bauxite) یک نوع خاک اوره است که در آن عنصر های آلومینیوم بسیار غنی ای وجود دارد . (حدود ۵۰درصد این فلز تشکیل شده است .) البته در این خاک ناخالصی هایی مانند : سیلیس (SiO2) ، اکسید های آهن و اکسید تیتانیوم(TiO2) وجود دارد.

آلومینیوم هیدرواکسید (Bauxite) یک نوع خاک معدنی است که در آن عنصر های آلومینیوم بسیار غنی ای وجود دارد . (حدود ۵۰درصد این فلز تشکیل شده است .) البته در این خاک ناخالصی هایی مانند : سیلیس (SiO2) ، اکسید های آهن و اکسید تیتانیوم(TiO2) وجود دارد . یکی از بزرگترین معادن بوکسیت ایران معدن بوکسیت جاجرم می باشد.

کانی آلومینیوم کشف شده «آلومین» نامیده می شود . آلومین یک ماده ی سخت ، شامل آلومینیوم و اکسیژن است . چون دمای ذوب آلومین زیاد است ، (در حدود ۲۰۵۰ درجه سلسیوس) الکترولیز آن در حالت مذاب بسیار دشوار است ؛ به این دلیل آن را در کریولیت (Na3AlF6) نمکِ مذاب حل می کنند و به این ترتیب مخلوطی به دست می آید که دمای ذوب (بین ۹۶۰ تا ۹۸۰ ) پایین تری دارد . سپس آن را از یک جریان الکتریکی قوی عبور می دهند تا اکسیژن آن کاملاً جدا شود .

آلومینیوم موجود در پوسته زمین تماماً بصورت ترکیبی است و ۷٫۵ درصد کل پوسته زمین را تشکیل می دهد که پس از اکسیژن (۴۹٫۲ درصد) و سیلیسیم (۲۵٫۸ درصد) سومین عنصر فراوان از نظر کمیت بوده است. این در حالیست که آهن پر مصرف و قدیمی صرفا ۴٫۳ درصد پوسته زمین را تشکیل می دهد.

باوجود آنکه امروزه آلومینیوم پس از فولاد پر مصرف ترین فلز جهان محسوب می شود ،اما پیشینه وسابقه تولید این فلز حتی به دو قرن هم نمی رسد ودر مقایسه با فولاد و مس که از فلزات دیر آشنای صنعت هستند فلزی جوان محسوب می شود که توانسته است با عمری کوتاه ،جایگاه مصرفی وارزش بالایی را در صنایع مختلف به خود اختصاص دهد. دلیل عمرکوتاه وعدم استفاده از این فلز در سالهای پیشین، نوع سنگ معدن و نحوه استخراج آلومینیوم از آن می باشد. مشکل وهزینه بر بودن استخراج آلومینیوم از سنگ معدن اکسیدی آن (روش الکترولیز)باعث تاخیر حضور این فلز در توسعه صنعتی تا سالهای پس از آغاز قرن نوزدهم شد.

افتخار تولید اولین قطعات آلومینیوم خالص فلزی به شیمیست دانمارکی بنام اورستد(H.C.Oersted) تعلق دارد. هر چند که او نتوانست برای بار دوم آزمایش خود را با موفقیت تکرار کند اما همکار جوان او وهلر(F.Wohler) در سال ۱۸۲۷، از واکنش AlCl۳ با پتاسیم فلزی، توانست بقدر کافی آلومینیوم خالص تولید نماید.

AlCl۳ +۳K = Al + 3KCl

قیمت یک کیلوگرم از این آلومینیوم تولیدی در حدود ۱۲۰۰ دلار بود، به گونه ای که گفته می شود در قصر ناپلئون سوم از ظروف آلومینیومی به جای ظروف طلا جهت پذیرایی میهمانان ویژه استفاده می شد.

تهیه آلومینیوم در مقیاس تجاری برای اولین بار در سال ۱۸۵۵ توسط سن کلردویل(H.S.C.Deville) انجام شد. او توانست قیمت یک کیلو گرم آلومینیوم را به حدود ۳۷ دلار برساند. با این حال، آلومینیوم نتوانست درآن زمان جایگاه اصلی خود را بیابد.

بالاخره در سال ۱۸۸۶ دانشمند آمریکائی C.M.Hall  و دانشمند فرانسوی P.L.Heroult بطور همزمان و جداگانه موفق شدند که با حل کردن آلومینا در کریولیت مذاب و عبور دادن جریان برق، از محلول الکترولیتی بدست آمده فلز آلومینیوم را جدا نمایند. این دو دانشمند هر دو متولد ۱۸۶۳ (اولی در تاریخ ۶ دسامبر و دومی در تاریخ ۱۰ آوریل) C.M.Hall در امریکا و P.L.Heroult  در فرانسه بودند .

هردو جداگانه در یک زمان (۱۸۸۶) اساس تولید آلومینیوم بطریق الکترولیز مذاب اکسید آلومینیوم حل شده در کریولیت را آنچنانکه امروزه متداول است بنام خود ثبت و راه نوینی را در جهت تولید یکی از مهمترین فلزات گشودند.

جالبترین مطلب در مورد این دو دانشمند آن بود که گر چه هر یک مستقل و بافاصله هزاران کیلو متر دور از هم در کشور خود به تحقیق مشغول بودند ولی به فاصله دو ماه تقاضای ثبت کار خود را از کشورهای خود نمودند. تاریخ تقاضای Heroult در ۲۳ آوریل ۱۸۸۶ وHall  در ۹ ژوئیه همان سال بود . این کشف به اسم، هال و هرولت  ثبت گردید .موضوع دیگر آنکه تاریخ فوت دو دانشمند، که هر دو در سال ۱۹۱۴، هال در تاریخ ۲۷ دسامبر و هرولت در تاریخ ۹ مه اتفاق افتاد نیز طول عمری مساوی را برای آنها بر جای گذاشت.

متعاقب این اکتشاف در سال ۱۸۸۸، بایر(K.G.Bayer)  آلمانی توانست با حل کردن بوکسیت ناخالص در سود سوزآور و بدست آوردن آلومینات سدیم و حل کردن آن در آب و در نتیجه ته نشین  شدن هیدرات آلومینیوم که پس از تبخیر آب هیدرات،آلومینای خالص(AL2O3)و سفید رنگی بدست می‌دهد، تحولی بزرگ در تهیه آلومینا بوجود آورد در نتیجه پروسس Hall-Heroult بهمراه پروسس Bayer پایه های صنعت تولید آلومینیوم را تشکیل دادندکه پس از گذشت حدود ۱۳۰ سال هنوز هم اساس تولید آلومینیوم در دنیا به همان روال ادامه دارد البته در طی این زمان تکنولوژی تولید، پیشرفت‌های چشمگیری داشته است.

اصول تهیه و روش تولید از ابتدا تا به امروز فرق چندانی نکرده و در طول مدت با پیشرفت تکنولوژی بتدریج ظرفیت واحدها و راندمان تولید بالا رفته و نیز مصرف انرژی کاهش یافته است و بطور خلاصه تکنولوژی تهیه این فلز به لحاظ کمی و کیفی پیشرفت یافته است بعنوان مثال دیگهای ‌اولیه با ابعاد کوچک با ۸ کیلو آمپر و ۳۸ کیلو وات ساعت مصرف انرژی الکتریکی برای هر کیلو گرم آلومینیوم کار می کردند ؛ در حالیکه آخرین تکنولوژی دیگهای جدید با ابعاد بزرگ و با ۶۰۰ کیلو آمپر شدت جریان و مصرف ۱۲ کیلو وات ساعت به ازای هر کیلوگرم آلومینیوم کار می کنند .

هال- هرولت و بایر مسئول تولید عملی آلومینیوم تجارتی محسوب می گردند. در طول مدت فقط، قیمت یک کیلو آلومینیم خالص تولیدی از ۱۲۰۰ دلار به حدود ۱٫۸ دلار رسید.

در سال ۱۹۷۳ شرکت Alcoa اعلام کرد که پس از چندین سال تحقیقات موفق به ابداع روش جدیدی برای احیاء آلومینیوم شده و بر اساس آن کارخانه Palestine  در تگزاس را با ظرفیت ۱۵۰۰۰ تن در سال و با توسعه احتمالی تا ۳۰۰۰۰ تن را بنا کرد. بخشی از این کارخانه در سال ۱۹۷۶ شروع بکار کرد. در این روش بجای اکسید آلومینیوم از کلرور آلومینیوم استفاده شده که پس از الکترولیز آن آلومینیوم آزاد می‌گردد. تولید کلرور آلومینیوم بوسیله راکتور که Al2O3 بسیار خالص و مخلوط شده با کربن را به AlCl3 تبدیل می‌نماید انجام می‌شود.

ادامه کار این روش با مشکلاتی همراه بوده که شرکت مذکور  نتوانست آنها را حل نماید. از نکات جالب این روش، مصرف انرژی کمتر، حذف شدن فلوئور از محیط کار، درجه حرارت پائین الکترولیز و مصرف نشدن آندهای کربن است.

صنعت آلومینیوم از جمله صنایعی است که به سرمایه‌گذاری زیاد نیاز دارد و هر گزینه جدیدی که بتواند مقدار سرمایه‌گذاری به ازاء هر تن آلومینوم را کاهش دهد جالب و دنبال‌کردنی است.

بنظر می‌رسد که روش الکترولیز کلراید الومینیوم بتواند جانشین روش هال-هرولت بشود، زیرا اولاً دارای مصرف انرژی مناسب‌تری است و ثانیاً این احتمال وجود دارد که بتوان مستقیماً از بوکسیت یا خاک رس(Clay) آلومینیوم کلراید تهیه کرد که هزینه های تولید آلومینیوم را بشدت کاهش خواهد داد.

Aloca  با ساخت واحد Palestine مورد اعتماد بودن این روش را اعلام کرده است. البته این واحد در حال حاضر مورد بهره‌برداری نمی باشد.

نتیجه اینکه در حال حاضر ، روش هال-هرولت پشتوانه اصلی صنعت تولید الومینیوم می باشد. بهرحال کاوش برای یافتن گزینه جدید ادامه خواهد داشت و شاید در سال های آینده روش قابل رقابت با روش هال-هرولت پیدا شود. در حال حاضر کارخانجات جدید نیز با روش هال-هرولت ساخته می شوند و تلاش ها در جهت افزایش هر چه بیشترآمپراژ و کاهش مصرف انرژی ادامه دارد و پروسه به سمت اتوماسیون و مکانیزه شدن بیشتر پیش می‌رود.

فرآیند تولید آلومینیوم – فرآیند احیاء

در این فرآیند جهت تولید شمش آلومینیوم از الکترولیز نمک مذاب استفاده می نمایند مواد اولیه اصلی در این طرح شامل آلومینا و فلورایدها می باشند. جریان برق DC جهت الکترولیز مورد نیاز است که توسط رکتیفایرها تأمین می‌گردد. تحت تأثیر این جریان مستقیم برق DC اکسید آلومینیوم (آلومینا) به آلومینیوم خالص تبدیل می‌شود. جهت تولید آلومینیوم از دیگهایی بنام دیگ الکترولیز که شامل آند و کاتد می باشد و بطور مخصوصی بر روی استراکچرهای فولادی قرار می‌گیرند استفاده می شود.

 

در این فرآیند کریولیت ، آلومینیوم فلوراید ، کلسیم فلوراید و آلومینا بعنوان الکترولیت و مواد کربنی بعنوان الکترود عمل می‌نمایند. آلومینیوم مذاب در کاتد رسوب و گاز آندی که غالباً Co2 می‌باشد در آند تولید می‌گردد. در طی فرآیند گازهای هیدروژن فلوراید و غبار تولید می‌گردد که همراه گاز آندی مجموعاً بخارات احیا را تشکیل می‌دهد. در دماهای کمتر از محدوده ۶۰۰-۴۰۰ درجه سانتیگراد ممکن است آلومینـا حاوی ۵/۰-۲/۰ درصد رطوبت باشد که این رطوبت با فلورایدهای جامد در درجه حرارتهای بالا واکنش می‌دهد.

۲Na3AlF6+3H2O              >>>>>>>>>       Al2O3+6NaF+6HF

 ۲AlF3+3H2O             >>>>>>>>>         Al2O3+6HF

بخارات احیاء در سالن احیاء منتشر شده و شرایط کار را نامطلوب و اثرات جدی روی سلامتی کارگران دارد بعلاوه این بخارات اثرات سوء زیست محیطی را به همراه دارد بنابراین از ضروری‌ترین امور در این فرآیند جمع‌آوری هر چه بیشتر این بخارات می‌باشد تا علاوه بر حذف این گازها و بخارات مضر ، آلومینا و فلورایدها بازیابی گردند. در این فرآیند اکسید آلومینیوم مورد نیاز پس از انتقال به کارگاه احیاء به همراه فلورایدها به داخل مخازن ثابت ریخته می‌شوند. در سیستم کنترل آلودگی جهت جذب گازهای دیگ باید از آلومینای تازه استفاده گردد که این نیز به نوبه خود بعنوان آلومینای غنی شده بداخل اوربین‌های دیگ انتقال داده می شود و آلومینای داخل اوربین بصورت خودکار و اتوماتیک و مداوم بداخل حوضچه مذاب انتقال می‌یابد.

بلوکهای کربن آندی در کارگاه میله گذاری تکمیل شده و در کارگاه احیاء با آندهای کارکرده معاوضه و این آندها بار دیگر به کارگاه میله گذاری انتقال می‌یابد.

جریان برق DC حاصل از رکتی‌فایرها توسط خطوط انتقال باس‌بار جهت الکترولیز وارد کارگاه احیاء می‌شود ، آلومینیوم مذاب موجود در دیگ از طریق سیستم مکش تخلیه شده و به کارگاه ریخته گری انتقال می‌یابد و در آنجا وارد کوره‌های نگهدارنده شده و با افزایش عمل اختلاط بر حسب نیاز محصولات متنوعی از آن تولید می‌گردد.

همواره مقداری از آلومینیوم مذاب کارگاه احیاء داخل پیگ ریخته می‌شود تا جهت ذوب مجدد بکار گرفته شود و قبل از انجام فرآیند و در حین آن آزمایشهایی شامل کنترل و آنالیز مواد خام مصرفی و تولیدی صورت می گیرد تا محصول بدست آمده بر اساس استانداردهای قابل قبول تولید گردد. در خاتمه فرآیند شمش های آلومینیوم تولید شده مورد ارزیابی و کنترل نهایی قرارگرفته پس از بسته‌بندی و توزین جهت توزیع به انبار فرستاده می‌شود.منبع الومینیوم المهدی

دیدگاهتان را بنویسید